donderdag 14 april 2016

Born Free – Joy Adamson



                                                                                               

Wie kent dit verhaal nou niet? Toen het boek uitkwam in 1960 heeft het wekenlang in de top tien van de New York bestsellerlijst gestaan en niet lang daarna is het succesvol verfilmd. Joy Adamson, een Oostenrijkse kunstenares, schrijft het verhaal van een leeuwenwelpje Elsa dat met haar twee zusjes wordt gevonden nadat haar moeder door George (haar man) moest worden gedood. In die tijd was er nog weinig bekend over hoe je wilde dieren moet verzorgen, maar de drie zusjes overleven het door de goede zorg van Joy.

Hoewel Joy geen schrijfster van beroep is, weet ze door haar eerlijke en grappige manier van vertellen een heel aangrijpend verhaal te schrijven dat je aandacht blijft vasthouden. Ze schrijft komische anekdotes over wat de drie katjes samen met de rockdassie Pati Pati uithalen in en om het huis, maar is ook heel eerlijk over haar verdriet als Pati Pati komt te overlijden (van ouderdom). Ze schrijft niet dramatisch of zielig, maar juist door haar droge en feitelijke woorden weet je precies wat er gebeurt en het gevoel komt vanzelf bij de lezer. Ik was nog niet eens op een kwart van het boek en ik had al hardop zitten lachen en stilletjes zitten huilen.

Over Pati Pati: “Her excretory habits were peculiar; rock hyraxes always use the same place, for preference the edge of a rock; at home Pati invariably perched herself on the rim of the lavatory seat, and thus presented a comical sight. On safari where no such refinements were provided for her, she was completely bewildered, so we had eventually to rig up a small lavatory for her.”

Het verhaal

Als de drie dametjes te groot worden, vertrekken haar twee zussen naar een dierentuin in Rotterdam en Elsa blijft bij George en Joy. Elsa besluit dat George en Joy, samen met een paar mensen uit hun huishouden, haar familie zijn en ze groeit zorgeloos op. George is Senior Game Warden in Noord Kenia, wat betekent dat hij veel moet reizen om problemen op te lossen tussen de bevolking en de wilde dieren, de wildstand in de gaten houden en stroperij tegengaan. Elsa draait volledig mee in het huishouden en gaat veel mee op safari. Elsa leeft ‘vrij’, wat betekent dat ze overdag kan komen en gaan wanneer ze wil. Aangezien Joy en George midden in de wildernis leven, maakt Elsa dus al snel kennis met andere wilde dieren en dat levert hele leuke verhalen op; een jong katje van ongeveer honderd kilo, dat speelt met giraffen en buffels in plaats van een bolletje wol.

Als Elsa groot genoeg is besluiten ze haar terug te brengen naar de wildernis. Voor zover bekend was dat toen nog niemand ooit gelukt en Elsa is zo vertrouwd met mensen (als ze zenuwachtig is, wil ze graag op de duimen van Joy zuigen…), dat het een hopeloze onderneming lijkt.  Eerst moet ze leren om te jagen. Een taak die George op zich neemt. Daarna moeten ze een geschikte plek vinden om Elsa vrij te laten, wat een moeilijkere taak blijkt dan gedacht. Joy schrijft ook verdrietig dat vooral het vertrouwen van Elsa breken een hele moeilijk moment is. Ze moeten stiekem weg sluipen om er voor te zorgen dat Elsa hen niet achterna komt. De eerste keer mislukt het, maar bij de tweede poging gaat veel beter en Elsa blijft steeds langer weg van ‘huis’.

Ondanks dat ze ‘wild’ leeft, blijft ze even aanhankelijk en lief tegen Joy en George. Zelfs nadat ze een mannetjes leeuw heeft gevonden die haar lijkt te accepteren, blijft ze komen als Joy en George haar bezoeken in haar territorium. Ze lijkt een weg te hebben gevonden tussen haar mensenfamilie en haar leeuwenfamilie.

Vraagstukken

Er komen in het boek vraagstukken aan bod over het wel of niet hebben van wilde dieren als huisdieren; of ze wel terug naar het wild moeten of niet; of een ‘wild’ dier bijvoorbeeld een eigen karakter kan hebben en echte affectie kan voelen voor een andere ‘soort’. De antwoorden waren er toen nog niet, maar het verhaal zelf heeft wereldwijd een grote omslag teweeg gebracht in hoe mensen over het wilde Afrika dachten. Er is meer dan alleen maar de plezierjacht, enge ziektes en inheemse volkeren, je kunt ook genieten van de wildernis en er veel van leren.

Documentaire

Ik kwam een documentaire tegen over het boek, de film en Joy Adamson. Ik heb er een beetje spijt van dat ik die gekeken heb, want het haalde de romantiek een beetje uit het verhaal. Vooraanstaande biologen als Desmond Morris en naturalist en presentator David Attenborough komen aan het woord. Ze hebben echter niet veel positiefs te vertellen. Morris kreeg het gevoel dat Joy meer een soort ongezonde liefdesrelatie had met Elsa dan dat ze een huisdier was. Attenborough mocht toentertijd op bezoek komen met een cameraploeg, maar was verbijsterd over wat een onaardig mens Joy was, met, volgens hem, verkeerde principes. Hij vertelt bijvoorbeeld dat Elsa op een geven moment het kamp in komt en dat Joy iemand opdracht geeft om een geit te slachten voor Elsa. Ze knuffelt de leeuwin, terwijl ergens op de achtergrond een geit om haar leven schreeuwt. Ook als Elsa ruzie heeft met een andere leeuwin, draagt Joy George op in niet mis te verstane woorden om die leeuwin dood te schieten. Attenborough ergert zich hier verschrikkelijk aan. In de documentaire komt het leven (en de moorden) van Joy en George ook aan bod, een fascinerend verhaal.


Alle pioniers door de geschiedenis heen, op alle vlakken, doen mooie dingen en maken fouten, dus ik wil niet oordelen over wat wel en niet goed was. Feit blijft dat het een wonderbaarlijk waargebeurd verhaal is en een mooi boek om te lezen.






Geen opmerkingen:

Een reactie posten